Εγώ δούλευα από πριν εκεί μέσα. Μετά ήρθαν οι συνταγματαρχαίοι και τα τσιράκια τους και μας έκαμαν γραφιάδες να κρατάμε τα αρχεία και τους φακέλλους όσων ήσαντε στη μαύρη λίστα.
Απορούσα πόσοι δούλευαν για να παρακολουθούν τους άλλους και στο τέλος ποιός τους έλεγχε όλους αυτούς...; όποιος ήθελε έβαζε μια φυτιλιά και έστελνε τον γείτονά του στο διάολο.
Δηλώσεις νομιμοφροσύνης, αναφορές της ασφάλειας, μέχρι και του Μίκη ένας φάκελλος αναφοράς κίνησης από τις μέρες που πέρασε στη Ζάτουνα εξόριστος, είχε περάσει από τα χέρια μου. Και ονόματα, ονόματα, ονόματα !!! Νόμιζες πως όλη η Ελλάδα ήταν στην παρανομία και όπου νάναι θα έσκαγε το καζάνι να τους πνίξει όλους τους, μα μπά...τίποτε δε γινόταν. Κατάλαβα τότε πως απλώς φυλάγαμε τα έρημα και χτίζαμε και κάμποσο φόβο για να μην κοτάει κανείς να κουνηθεί.
Έγραφα, αντέγραφα, τέλειωνα στίβες με καρμπόν, είχαμε τότε και κείνα τα μαύρα τα μανίκια που τα φοράγαμε εξωτερικά για να μην μας λερώνει το μελάνι τα πουκάμισα και θυμάμαι τάβαζε η κυρα-Ματίνα να τα πλύνει και μαύριζε το νερό από το μελάνι των καρμπόν.
Και τί να κάνεις , τί να πεις, όχι δε θέλω, βάλτε με αλλού; Κάηκες, την άλλη στιγμή θα ήσουνα στο υπόγειο και θα σε λιανίζανε κανονικά εκείνοι που μέχρι χτές ήταν συνάδελφοί σου.
Δε ξέρω πώς σάλεψε το μυαλό τους και θέλησαν τόσοι πολλοί να κολλήσουν από κοντά με τη χούντα και με τα σινάφια της...Ίσως νόμισαν πως θάτανε για πάντα, μα έπειτα, κρατάει τέτοιο βάρος και τέτοιο σκοτάδι από πάνου του ο έλληνας για πολύ καιρό...δε ξέρω, δε θέλω να πιστεύω...
Ο έγγονάς μου, ο Νίκος, όλο βρίζει όταν ακούει να μιλάνε για την χούντα, όλο καταριέται. Εγώ του λέω τί νόημα έχει αυτό που κάνεις..; Μου λέει, δε καταλαβαίνεις το κακό που κάνανε, ειδικά εσύ που τόζησες, δε μισείς ;
Εγώ παλλικάρι μου, του λέω, απ΄το γραφείο μέσα δεν έζησα τίποτε, μόνο έβλεπα και άκουγα, ούτε ήρωας είμαι ούτε σημάδια από ξύλο μ΄ αφήκαν. Μου λέει, φτάνει οπού φοβόσουνα και έτρεμε η ψυχούλα σου και μεγάλωσες μέσα στη σκοτεινιά, δε το νιώθεις αυτό;
Και έτσι νάναι, του λέω, εσύ τί βγάζεις με το να βρίζεις ; Τίποτα! Βρίζεις γιατί βρεθήκαν κι΄αυτοί και σούδειξαν πόσο ικανοί είμαστε για όλα, πώς μέσα μας δεν έχει βάλει ο θεός μόνο καλό ή μόνο κακό, μα και απ΄τα δυό ανάκατα... Βρίζεις χωρίς να σκεφτείς πως όλοι μας μπορούμε να γίνουμε τέτοιοι και φοβάσαι στα κατάβαθά σου πως μπορεί να ξανασυμβεί και τότε ποιανού το μέρος θα πάρεις..Αυτό φοβάσαι και αυτό βρίζεις: τον δειλό σου εαυτό, που αναρωτιέται πως αν βρεθεί στη μέση της αναμπουμπούλας τί θα κάμει...; θα τρέξει να παλέψει ακόμα και χωρίς ελπίδα...;
Σωπαίνει...θυμώνει και λίγο και δε μου μιλάει, μα δε πειράζει, το ίδιο τον νοιάζομαι και έτσι και αλλιώς.
Χαίρομαι να τονε βλέπω και φοβούμαι μη και τύχει και ξανάρθουν τέτοιοι χρόνοι. Και, θες η περπατησιά του, θες οι τρόποι του, μου θυμίζει ένα παλλικάρι που φέραν ένα απόγευμα στα γραφεία. Λυγερόκορμος, λεβέντης, να τονε ζηλεύουν όλες οι κοπελιές της γειτονιάς του και να τονε καμαρώνει η μάνα του. Μέσα σε μια βδομάδα τον είχανε κάνει αγνώριστο, λες και τον είχανε λυώσει με τα χέρια τους τα ίδια, σα να μισούσανε τα νιάτα του, σα να μη θέλανε να υπάρχει αυτός ο παλλίκαρος και τους ξεφτιλίζει την κακομοιριά τους...
Μετά τον στείλανε στου Αβέρωφ κι΄από κει στη Γυάρο. Σε μια λίστα με εφτάμιση χιλιάδες κρατούμενους κρατούμενους βρήκα τ΄όνομά του, μα ποτέ δεν έμαθα αν έζησε ή αν έσβησε εκεί.
Θα πεις, δεν ήταν ο μόνος και γιατί σου μιλάω γι΄αυτόν συγκεκριμένα... Θα σου πω...
Όταν τον ακολουθήσανε για να τονε πιάσουν, γύρναγε απ΄τη δουλειά, δούλευε στο εργοστάσιο του Σαρίδη, στα έπιπλα, εφτά το πρωί μ΄εφτά το βράδυ για εικοσιπέντε δραχμές το μήνα. Και για να του κλείσει το δρόμο το ασφαλίτικο έπεσε πάνω σ΄αυτόν και στο ποδήλατο που καβάλαγε. Μας έλεγε ο Μηνάς ο ασφαλίτης και γέλαγε σαν το ζώο, πως άμα έπεσε κάτω και τονε πιάσανε, εκείνος είχε το νού του στο ποδήλατο που τούχανε στραβώσει οι ρόδες κι΄είχε στραπατσαριστεί, κι΄έκλαιγε για το ποδήλατο κι΄όχι γι΄αυτά που τον περίμεναν...Μην ανησυχείς, τούπε κι΄ο Μηνάς και καμάρωνε για το χιούμορ του, σε λίγες μέρες θα είσαι και εσύ έτσι και χειρότερα, και δώς΄του γέλια αυτός και οι υπόλοιποι υποταγμένοι στο γραφείο κι΄όχι μόνον αυτοί, μα και ο καφετζής που ήταν μπροστά και όλοι οι υπόλοιποι που δεν τολμάγαμε να μην γελάσουμε με τ΄αστείο του Μηνά του σκατόψυχου...
Λοιπόν, ήταν τέτοια η λύσσα τους, που φέραν και το ποδήλατο στα κεντρικά και το διάλυσαν για να βρουν τις προκυρήξεις και τις μπροσούρες...Τόγδυσαν τελείως και σα να μην έφτανε αυτό, ξηλώσαν το κουδούνι και το πήραν για να το κουδουνάνε στα μούτρα του πιτσιρικά όση ώρα μαρτύραγε και να του κάνουν την ψυχή κομμάτια.
Το ποδήλατο το αφήκαν πεταμένο στο δέντρο έξω απ΄το υπουργείο.
Από ΄κει το μάζεψα και το πήγα σπίτι, τόβαλα σε μια γωνιά στην αυλή και είπα κανείς να μην το πειράξει.
Μετά, όταν λευτερωθήκαμε και γίνηκε η πρώτη γιορτή στο Πολυτεχνείο, το πήρα και τόσυρα μέχρις εκεί. Εκέι ήταν η θέση του. Ήταν κι΄αυτό σα μια πύλη, μα ενός μόνο ανθρώπου.
Το πήρα και τ΄ακούμπησα πάνω στο κειμήλιο της μεγάλης καγκελόπορτας.
Και τα δύο τ΄άψυχα πατήθηκαν όχι από ρόδες ή ερπύστριες, μα από το φθόνο του ανθρώπου για τον άνθρωπο.
Στάθηκα και τα κύτταξα τόνα ακουμπισμένο πάνω στ΄άλλο. Προσπαθούσα να κλάψω μα δεν έβγαινε ούτε στάλα.
Σού ΄πα και πριν πως φοβάμαι μη και ξαναζήσει ο τόπος και μαζί ο έγγονάς μου τέτοιο κακό. Μετά σας βλέπω έτσι σταυλισμένους στις καφετέριες και στα κομπιούτερ και λέω, δεν έχουν λόγο να ζητήσουν επανάσταση παρά μόνον αν τους το ζητήσει κάποιο κόμμα. Ειδάλλως, γύρω-τριγύρω απ΄τα χνώτα τους όλα είναι καλά και ήσυχα. Δε ξέρω... μπορεί και να μην είναι για καλό...
Μεταποίηση ης ντόπιας παραγωγής ακριβώς στο κέντρο των εύφορων χωραφιών, ανάμεσα στο χώμα το στηλωμένο με κόπο, το συγκρατημένο να μη φύγει στην θάλασσα.
Θαυμαστά κτίσματα, διαφορετικά και τα τρία μεταξύ τους, με άλλον τρόπο φτιαγμένα, με άλλη εργονομία, με ίδιον, όμως σκοπό.
Μετά, το πλατύ χωράφι, αλάνα θα το λέγαμε στην πρωτεύουσα αν το είχαμε, έγινε το γήπεδο των τριγύρω χωριών.
Τέλος, στις σημερινές ημέρες, η ύβρις της εποχής δεν άφησε αλώβητο ούτε αυτό το μνημείο, δεν άφησε αλέρωτη ούτε αυτήν την μνήμη.
Νεκροταφείο αυτοκινήτων και ηλεκτρικών συσκευών οι Μύλοι...
"Και το παληό τί θα το κάνω;" ρώτησα όταν έφτασε το νέο πλυντήριο...
"Άσε, θα το φροντίσουμε εμείς..."
Το ξαναχαιρέτησα μετά από καμμιάν εβδομάδα όταν πήγα για βόλτα και φωτογραφίες στους Μύλους.
Συνάντησα και τα συντρίμμια της παληάς πυροσβεστικής που είχα φωτογραφήσει πέρυσι και που φέτος ήταν πλέον κομματιασμένη...
Προσπάθησα να δω με τον νου μου γαϊδούρια φορτωμένα καρπό να ανηφορίζουν, τον αγρότη να κρατάει την ουρά του ζώου "βρε, χιού, βρε !!!"...
Στάθηκε αδύνατο να φτιάξω έστω και μια εικόνα...
Μαζί με το σέβας για τον κόπο των παλαιών, χάνεται και η ντροπή...
το μάτι, που ήξερε να βλέπει τις πτυχώσεις, τις αγκαλιές της Γης, τα απαγκιάσματα / ο νους, που δεν είχε μέσα του την εκμετάλλευση, αλλά, την αξιοποίηση / το μεράκι, που έβαζε κάτι από την καλαισθησία του αυτοδίδακτου στο καθημερινό / η ηθική, που δεν άφηνε να μη σκεφτείς εκείνους που ακολουθούν / η αξιοσύνη, που έκανε τα αδύνατα δυνατά / το πείσμα, που δεν άφηνε άφταστο κανένα σημείο του νησιού / η αγάπη, που έστησε τελικά τούτο το νησί στα πόδια του / χάνονται, γιατί η ΑΝΑΓΚΗ (κατά τον ορισμό των τραγικών) δεν είναι πιά η ίδια....
Πάντα τους μπέρδευα τους χορούς.
Ρωτάω ακόμη την μάνα μου σαν ακούσω κάποιο νησιώτικο που το νομίζω αλλοιώτικο.
Και πάντα ξέρει ποιός είναι ποιός, με μια σιγουριά που ποτέ δεν θ΄αποκτήσω, ίσως γιατί μ΄αρέσει ο ρυθμός και το τραγούδι, μα δεν έχει γίνει δυνατό να κυλίσει ακόμη στις φλέβες μου η ανάγκη του χορού...
Λυπάμαι αφάνταστα τον τρόπο του χορού που χάθηκε.
Λυπάμαι που αποχώρησαν από τα κοινά οι λίγοι που πρόλαβα να δω να χορεύουν πραγματικό συρτό.
Ο θείος μου ο Πασσάς και ο Βούρος ήταν οι δύο που πάντοτε ήθελα να βλέπω να χορεύουν.
Πόσο απαλά χόρευαν, πόσο χόρευαν και δεν χόρευαν...
Πόσο έμοιαζαν να περπατούν στο κύμα, πόσο δεν είχαν ανάγκη ούτε το χώμα που πατούσαν για να χορέψουν...
Πόσο δεν μπορεί να τους μοιάσει κανείς στην αξιοπρέπεια και το ήθος του χορού, αυτό που συνήθως απλοποιούμε λέγοντάς το λεβεντιά.
Δεν την έχουμε, και το χειρότερο, δεν ξέρουμε πού να την βρούμε...
Από την μιά, ο χορός χωρίς επιτήδευση, ο από μόνος του, και απ΄την άλλη τα βίαια χτυπήματα της ανασφάλειας.
Ισως έτσι να προστάζει η ψυχή σε σημερινούς καιρούς, ίσως πάλι να μην έχει καμμιά σημασία γιατί ο χορός δεν καλείται πλέον να εκφράσει αυτά που απαιτούσαν οι παληοί απ΄αυτόν...
Οι μεγαλύτεροι, λοιπόν, που σιγά-σιγά αποχωρούν, παίρνουν μαζί τους και τον τρόπο του χορού τους, κομμάτια ολόκληρα απ΄το νησί, που χάνεται και εκείνο με την σειρά του...
