ΑΠΟ ΤΑ ΡΕΝΤΙΑ ΩΣ ΤΙΣ ΑΓΙΕΣ

Ξεκινάω τούτην εδώ την ανάρτηση λέγοντας πως δεν είμαι αρχαιολόγος, ούτε ιστορικός, ούτε καν ερευνητής. 
Ίσως, αν ξανάρχιζα τις σπουδές μου σήμερα να έκανα αυτό που πραγματικά λατρεύω.

Αλλά, τώρα γράφω για να σας πώ όσα είδα και σκέφτηκα σε μια δΊωρη βόλτα στα περίχωρα των Κελλιών. Με απλή λογική και τα ελάχιστα που έχω μελετήσει έως σήμερα, θα σας κάνω μια βόλτα στο Καρκοβούνι και στις Αγιές προσπαθώντας να μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις μου.

Το Καρκοβούνι (κόκκινο διαφανές βέλος στην φωτογραφία) είναι ο λόφος που στέκεται στο τέλος του λειβαδιού της Τήνου και το χωρίζει στα δύο: από τα Ρέντια μέχρι τις Αγιές  (κόκκινο μικρό βέλος), στην συνέχεια στα Σταυριά και στην Αγία Μαρίνα, και από τον Καρκάδο μέχρι τα Κελλιά και τους Μύλους. 

Κατά καιρούς έχουν ερευνηθεί ευρήματα σε οχυρές θέσεις της βορεινής πλευράς του νησιού, ποτέ όμως δεν έχει γίνει καμμία αναφορά, τουλάχιστον απ΄όσο γνωρίζω, σε αυτήν την περιοχή. 

Το νησί, δηλαδή, θα μπορούσε να έχει δεχτεί επιθέσεις και αποβάσεις από τον Πάνορμο έως το Βαθύ, αλλά όχι από τον όρμο της Κολυμπήθρας; Μάλλον, όχι.

Το πιθανότερο είναι πως, επιδρομείς συχνά αποβιβάζονταν στην Κολυμπήθρα και από 'κει εύκολα (κίτρινο διαφανές βέλος) θα συνέχιζαν προς το εσωτερικό του νησιού αποφεύγοντας με εύκολο τρόπο τα "μάτια" του κάστρου της Αγίας Ελένης, του Ξώμποργου δηλαδή (η μπλέ σημαία στην φωτογραφία). 

Από μόνη η ονομασία του Εξώμποργου δηλώνει πως, εκτός από το "΄Έξω" Μπόργο (κάστρο) θα πρέπει να υπήρχε και ένα "Μέσα" κάστρο, τοποθετημένο αλλού. 

Μην περιμένετε ίχνη. 

Η Τήνος, όπως λέει κι΄ ένας φίλος, έχει ανασκαφεί δεκάδες φορές.

Δεν υπάρχει πέτρα που δεν την έχει αγγίξει ανθρώπινο χέρι και δεν υπάρχει κτίσμα, που να μην αποτελεί χρονική συνέχεια παλαιότερου κτίσματος.

Προσωπικά πιστεύω πως, οι μύλοι, όπου υπάρχουν, είναι χτισμένοι επάνω σε θέσεις παλαιότερων φυλακίων ή τουλάχιστον οχυρών θέσεων. 
Οι δίοδοι του αέρα συμπίπτουν, σχεδόν πάντα, με φυσικές διόδους ανθρώπων. 

Ας βάλουμε στο μέτρημα πως κάθε οχυρή θέση θα πρέπει να βρίσκεται κοντά στο πολυτιμότερο στοιχείο για την διάρκεια της άμυνάς της: το νερό.

Το Καρκοβούνι, λοιπόν, όπου βρίσκεται και ο Καρκάδος είναι η πρώτη γραμμή άμυνας για τους κατοίκους της περιοχής. Ας μην ξεχνάμε πως τα Κελλιά δεν έχουν "κατέβει" ακόμη στην τωρινή τους θέση από την παλαιά τους θέση στην περιοχή της Αγίας Υπακοής και ο Καρκάδος είναι χωριό που πιθανόν να χτίστηκε στο σημείο που έδρευαν οι φρουρές της περιοχής που επάνδρωναν τα φυλάκια ή έστω τις φρυκτωρίες, πάντα από την μεριά του νερού, που ακόμη και σήμερα ρέει στο λαγκάδι.

Δεν είναι σαφές αν το όνομα του λόφου είναι αυτό που ονομάζει το χωριό ή αντίστροφα. 

Οι μέχρι σήμερα ερμηνείες εξηγούν το όνομα Καρκάδος σαν παραφθορά του Καλκάδος=Χαλκάδος και άρα, συμπεραίνουν, στον λόφο γίνονταν εξόρυξη χαλκού στα αρχαία χρόνια. 

Δεν υπάρχουν όμως ίχνη εξόρυξης, ούτε και υπολείμματα καμινιών όπου θα γινόταν η κατεργασία του χαλκού. 

Δική μου υπόθεση είναι πως, οι αποβιβαζόμενοι στην Κολυμπήθρα, εχθροί ή φίλοι, έβλεπαν στο λόφο που δεσπόζει στο βάθος τα όπλα της φρουράς, εν μέρει χάλκινα, να γυαλίζουν στον ήλιο, πιθανόν και σαν αποτρεπτικό μέσο και ήταν εκείνοι που χαρακτήρισαν τον λόφο σαν το βουνό όπου φαίνονται τα χάλκινα, το Χαλκοβούνι (με κόκκινο διαφανές βέλος).

Στον χάρτη που δανείστηκα από τον μεγάλο αδελφό google, φαίνεται καθαρά η σημασία του στενού που δημιουργείται (κίτρινη διακεκομένη διαδρομή) από το Καρκοβούνι και τον απέναντι λόφο που πίσω του κρύβεται η Κώμη. Η γαλάζια διαδρομή οδηγεί κάτω ακριβώς από το Κάστρο, απ΄όπου οι εισβολείς θα δέχονταν αμέσως επίθεση.

Και στις δύο πλευρές υπάρχουν μύλοι, ένας του Μπαναρή και ο άλλος του Πόντε (με κόκκινα διαφανή βέλη στον χάρτη). Στην φωτογραφία φαίνονται τα υπολείμματα του μύλου του Μπαλαρή, στην ανατολική πλευρά του λόφου.

Πριν από το στενό αυτό υπάρχει άλλη μια πιθανή θέση άμυνας στου Βοριά το Βουνί (σημειώνεται με μπλέ Χ στον χάρτη), που όμως, οι επιτιθέμενοι θα μπορούσαν να υπερκεράσουν εύκολα.

Στην κορυφή, λοιπόν, στο Καρκοβούνι, οι ξερολιθιές είναι διαφορετικές και ουσιαστικά, μοιάζουν με ομόκεντρες μάντρες μέσα στο ίδιο το χωράφι, που δεν στηρίζουν το χώμα.

Φτιαγμένες, με ψιλές, όχι λαξεμένες πέτρες, σε ομόκεντρους κύκλους γύρω από την κορυφή, η οποία είναι υπερυψωμένη και περικυκλώνεται από ξερολιθιά, όπως φαίνεται στην φωτογραφία.

"Ρεπάρο για τα ζώα", θα πει κανείς. Δεν διαφωνώ. Απλώς σκέφτομαι λίγο διαφορετικά προσπαθώντας να ξεφύγω  από την πεπατημένη.

Αυτή είναι η θέα που έχει κάποιος από το Καρκοβούνι προς την Κολυμπήθρα. 

Εντοπίζει με ευκολία κάθε κίνηση στον όρμο, αλλά και στο λιβάδι. Επίσης, αν υπήρχε φρυκτωρία στην Κολυμπήθρα, γίνεται αμέσως αντιληπτή.

Να σημειώσουμε εδώ, πως η άμυνα ενός χώρου οργανώνεται σε παράλληλες γραμμές, που σκοπό έχουν να καθυστερήσουν την προέλαση του εισβολέα, απ΄όπου οι αμυνόμενοι θα μπορέσουν να διαφύγουν με σχετική ευκολία, όταν η στιγμή το καλέσει, προς άλλες καλύτερα οχυρωμένες θέσεις στην επόμενη γραμμή άμυνας.

Μην περιμένετε, λοιπόν, να δείτε υπολείμματα μεγάλων τειχίων ή οχυρωματικών έργων στο Καρκοβούνι. 

Σαν πρώτη γραμμή άμυνας θα είχε τα απαραίτητα για την καθημερινή προστασία των καλλιεργητών του λιβαδιού από μικροεπιθέσεις πειρατών, τα οποία όμως, δεν θα επαρκούσαν για άμυνα σε οργανωμένες αποβάσεις.

Στην νότια πλευρά του λόφου τα χτισίματα αλλάζουν και είναι πάλι από χοντρές, πελεκημένες πέτρες. 

 Το λαγκάδι της Σκανιός παρέχει το απαραίτητο νερό.

Εδώ, ένθετα μέσα σε μια ξερολιθιά βρίσκονται και τα υπολείμματα του κτίσματος που διακρίνονται ξεκάθαρα στην φωτογραφία:

Προσέξτε το χτίσιμο στην κάτω πλευρά που στηρίζει το μονοπάτι που περνάει εμπρός ακριβώς από το κτίσμα.

Και υποθέτουμε ότι, οι εισβολείς, παρά τις προσπάθειες των αμυνομένων, προχώρησαν τελικώς προς τις Αγιές. 

Οι φυσικοί σχηματισμοί δίνουν ένα πλεονέκτημα θέσης στον αμυνόμενο σ΄αυτήν την περιοχή.

Και εδώ είναι εμφανή τα ίχνη των συμπληρωματικών, πρόχειρων οχυρώσεων (αν δεχτούμε πως στέκει αυτή η υπόθεση), που φαίνονται στις φωτογραφίες. 

Σε πολλά από τα κτίσματα στην περιοχή φαίνονται δύο ή και τρία διαφορετικά είδη κτισίματος, 

πράγμα που σημαίνει ότι, έχουν ανακατασκευασθεί για αλλαγή χρήσης (θυμηθείτε τον πύργο στην Σαμάντλα, που έχει προσθετικά κτισίματα για να διασκευαστεί σε μαντρί). 

Παρατηρήστε πώς, το κτίσμα στην παρακάτω φωτογραφία εκμεταλλεύεται τον προϋπάρχοντα βράχο και πώς εξαφανίζεται κυριολεκτικά μέσα στο τοπίο. 

Προσέξτε στην φωτογραφία που ακολουθεί, τα ίχνη λατόμευσης, που είναι εμφανέστατα στον βράχο εμπρός από το κατοικιό, το οποίο στο εσωτερικό έχει την ίδια ακριβώς κλίση.

Και δείτε σ΄αυτήν την φωτογραφία στην ρεματιά ακριβώς από κάτω, όπου υπάρχουν σωριασμένες μεγάλες ποσότητες από χοντροκομμένες πέτρες, που προφανώς προορίζονταν για χτισίματα που ποτέ δεν έγιναν.

Μέσα στην ρεματιά υπάρχουν και τα υπολείμματα μιας δεξαμενής νερού, που διατηρείται σε καλή κατάσταση.

Δεν ξέρω αν όντως η ονομασία Αγιές αποδίδεται σε κατοικίες ερημιτών (άνθρωποι Άγιοι=Αγιές) που, σύμφωνα με την παράδοση, ζούσαν εδώ καλλιεργώντας μικρά περιβολάκια.
Άλλη πιθανή προέλευση του ονόματος μπορεί να είναι από τον άρχοντα της περιοχής, δεν γνωρίζω όμως κάποιο όνομα που να ταιριάζει με το προσωνύμιο της περιοχής.


Τέλος, πολύ ενδιαφέροντα είναι τα μονοπάτια,

 που διατρέχουν τον λόφο σε ισοϋψείς καμπύλες και κυκλώνουν ουσιαστικά τον λόφο δημιουργώντας ένα ταχύτατο δίκτυο,

  τα οποία, αν και προστατευμένα, 

δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλα σε πλάτος και σε ορισμένα σημεία φαίνεται πως ήταν, ακόμη και στο παρελθόν, δύσβατα. 
Σε ορισμένα σημεία υπάρχουν λαξεμένα σκαλοπάτια στους βράχους των μονοπατιών.

Αυτά τα ενδιαφέροντα σε κοντινή απόσταση γύρω απ΄ τα Κελλιά.

Οι περίπατοι και οι διαδρομές στο νησί είναι ατελείωτες. 

Γυρίστε, όσο προλαβαίνετε, έξω από τους αμαξωτούς και κυρίως, στα παληά μονοπάτια. 

Η αίσθηση είναι μοναδική, ειδικά αν επιλέξετε την κατάλληλη ώρα.

Ευχαριστώ τον φίλο μου Γιάννη Αρμακόλα από την Περάστρα για την βοήθειά του στις ονομασίες της περιοχής.